Τοπικές διάλεκτοι και ιδιωματισμοί. Η βίλα στην Έμπωνα της Ρόδου.

Η τοπική διάλεκτος και οι ιδιωματισμοί μιας περιοχής αποτελούν ιδιαίτερα στοιχεία του πολιτισμού μας, η άγνοια όμως της σημασίας έστω και μιας λέξης σε μια περιοχή μπορεί καμιά φορά να προκαλέσει παρεξηγήσεις και απρόβλεπτες καταστάσεις.

Σε τέτοιες καταστάσεις αμηχανίας ευτυχώς αλλά και αδυναμίας αλλού για να συνεννοηθώ και να επικοινωνήσω βρέθηκα κι εγώ πολλές φορές στη Ρόδο και στην Κάλυμνο τη δεκαετία του’60 όταν πήγα εκεί για κατασκευή τεχνικών έργων.

Τριάντα χρονών ήμουνα το 1967 όταν κηρύχτηκε η δικτατορία των συνταγματαρχών, στέλεχος της Νεολαίας της ΕΔΑ – γραμματέας της νεολαίας ΕΔΑ Περιστερίου κλπ – και φυσικά τραβήχτηκε βίαια το χαλί κάτω από τα πόδια μου.

Η δικαιολογία των συνταγματαρχών για την κατάλυση της δημοκρατίας ήταν ότι

είχαν βρει αποθήκες και φορτηγά με όπλα με τα οποία η Αριστερά ετοιμαζόταν να καταλάβει βιαίως την Εξουσία και γι αυτό εκείνοι κατεβάσανε τα τανκς στους δρόμους και αλυσοδέσαμε τον ελληνικό λαό βάζοντάς τον στο γύψο. Δικαιολογίες και ψέματα φυσικά για να ρίξουν στάχτη στα μάτια του κόσμου, αφού δεν βρέθηκε ούτε ένα όπλο.

Τέλοσπάντων, ανατράπηκε η ζωή ημών των αριστερών και όχι μόνο, για άλλους κόπηκε μαχαίρι όπως λέει η λαϊκή θυμοσοφία, χιλιάδες πήρανε την άγουσα για φυλακές με στημένες κατηγορίες του Εμφυλίου  (ότι πχ εσχεδίαζαν την ανατροπή του καθεστώτος κλπ), άλλοι για τα ξερονήσια και άλλοι κρύβονταν προσπαθώντας να οργανώσουν μια κάποια αντίσταση κατά της Χούντας.

Με την σύζυγό μου κρυβόμαστε κι εμείς για ένα διάστημα με τη λογική να γλιτώσουμε τον πρώτο καιρό και με την ελπίδα να ηρεμήσει η κατάσταση, οι δουλειές μου φυσικά κοπήκανε και εξαντληθήκαμε οικονομικά, χαθήκανε και διακοπήκανε οι κοινωνικές μας σχέσεις και φιλίες, υπήρχε πλέον και άμεσο πρόβλημα επιβίωσης. 

Εμπειροτέχνης εργολάβος οικοδομών στο ξεκίνημα ήμουνα τότε - είχα κάνει μερικές δουλειές στο Περιστέρι στην Κολοκυθού κυρίως – αλλά οι δουλειές μου σταματήσανε, δεν έκανα ούτε μεροκάματο.

Η κα Ελένη πιάστηκε τελικά στο Περιστέρι από τη Χωροφυλακή (παρόλο που το Περιστέρι είχε Αστυνομία Πόλεων, αλλά είχαμε βλέπετε την τιμή εκτός από την Αστυνομία να μας κυνηγάει και η χωροφυλακή της ευρύτερης περιοχής) και στάλθηκε στη Γυάρο όπου βρήκε και τις άλλες δυο αδελφές της  που είχαν συλληφθεί πριν καμιά 20ριά ημέρες κι εκείνες - μείνανε στην ιστορία οι τρεις αδελφές Λερού όπως και οι τρείς αδελφές Μπενά που βγάλανε μερικά χρόνια στην εξορία -  εγώ όμως πρόσεχα τις κακοτοπιές και φυλαγόμουνα παρόλο που εκτός των άλλων δραστηριοτήτων μου τη νύχτα έριχνα και προκηρύξεις κατά της Χούντας.

Το πρόβλημα της επιβίωσης και βιοποριστικά πλέον γινόταν όλο και οξύτερο μέχρι που ένας θείος μου με πληροφόρησε πως η εταιρεία με την οποία συνεργαζόταν έψαχνε για ένα συνεργείο που θα μπορούσε να κατασκευάσει τα τεχνικά (γεφύρια και τοίχους αντιστήριξης) σε τμήμα του περιφερειακού  άξονα Καλαβάρδα – Μονόλιθος της Ρόδου.

Η προοπτική να βρεθώ έξω από το επικίνδυνο και νοσηρό περιβάλλον της Αθήνας που τόσκιαζε η φοβέρα και ο χαφιεδισμός, και να έχω έστω και για λίγους μήνες δουλειά  παρουσιαζόταν πολύ ελκυστική, καθώς ούτε πέρασε από τη σκέψη μου ότι για 35 χρόνια θα έμενα και θα γινόμουν πολίτης της Ρόδου όπου και θα τελείωναν οι επαγγελματικές μου δραστηριότητες ενώ θα ξεκοβόμουν οριστικά από την ως τότε ζωή μου αφού θα έχανα τις επαγγελματικές μου σχέσεις και επαφές που είχα στην Αθήνα, αλλά κυρίως τους φίλους και τους συντρόφους μου σε αγώνες.

Πήγα στα γραφεία της εταιρείας στον Πειραιά, είδα τα σχέδια των τεχνικών, συμφωνήσαμε την αμοιβή μου ανά κυβικό μέτρο  μπετό, και αμ έπος αμ έργον!

Δανείστηκα 15000 δραχμές, φόρτωσα την μπετονιέρα μου – δεν υπήρχε ακόμα το έτοιμο μπετόν – την ξυλεία και τα εργαλεία μου σε ένα καράβι στον Πειραιά και νάμαι με δυο τρία αδέλφια μου στην Έμπωνα της Ρόδου αφού η εργολαβία ξεκινούσε λίγο έξω από το χωριό  στην τοποθεσία Σαραντάρι ή Βορεινό.

Στην Έμπωνα λοιπόν η έδρα μου που νοίκιασα ένα πρόχειρο δωμάτιο όπου έμενα με τα αδέλφια μου και ξεκίνησα το έργο χρησιμοποιώντας και ντόπιους εργάτες.

 Οι κάτοικοι της Έμπωνας όπως και τα περισσότερα χωριά της Ρόδου μιλούσαν τη δική τους διάλεκτο που αν πρόσεχε κανείς, απλή παραφθορά των αρχαίων ελληνικών ήταν. Μου είχε κάνει εντύπωση ότι χρησιμοποιούσαν πολύ το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο των ρημάτων πχ λέγουσι(ν) είπασιν, εκάμασιν κλπ αντί του - λένε, είπαν, κάνανε ή έκαμαν – αλλά και πολλές τούρκικες και ιταλικές λέξεις. Το αυλάκι ή το χαντάκι το λέγανε κουνέτο, την ομπρέλα παρασόλι κλπ.

Η επικοινωνία με τον ντόπιο πληθυσμό δυσκόλευε ακόμα πιο πολύ από τον ιδιαίτερο τρόπο που μιλούσαν αλλά και από τους ιδιωματισμούς που φυσικά τους αγνοούσαμε εμείς οι «ξένοι». «Ελάμπασεν το γαρί και έβαλέν με κάτω(ή χαμαί) έλεγε η άλλη, και άντε να καταλάβεις εσύ ότι είχε προγκίσει ο γάιδαρος και την είχε ρίξει κάτω (γαρί, γάρος = ο γάιδαρος).

Ακόμα μεγαλύτερες ήσαν οι δυσκολίες στο να επικοινωνήσω με τους Καλύμνιους όταν σε λίγο ανέλαβα μια μικρή (υπ)εργολαβία στην Κάλυμνο κοντά στα χωριά Αργυνώντας και Εμποριό.  Ο γρήγορος και συρτός τρόπος που μιλούσαν οι Καλύμνιοι τα αρχαΐζοντα αλλά φθαρμένα ελληνικά δυσκόλευε πολύ την επικοινωνία  και την συνεννόηση μαζί τους και τους παρακαλούσα να μιλάνε σιγά για να μπορώ να τους καταλαβαίνω. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που με έκανε να μην ξαναπάρω επόμενη δουλειά στην Κάλυμνο και να περιοριστώ στη Ρόδο.

Σε κάποια φάση λοιπόν στην Έμπωνα προέκυψε η ανάγκη να βρω ένα μεγαλύτερο σπίτι, και αφού βρήκα ένα πανωσήκωμα με εξαίρετη θέα πήγα ευχαριστημένος στο καφενείο του Μαρουλλάκη που βρίσκονταν και πολλά παιδιά από την Έμπωνα που τους χρησιμοποιούσα ως εργάτες στο έργο ‘οπως Γιώργος Κουντούρης, ο Γιάννης Παπασταματάκης, ο Γιώργος το Πουζανί όπως τον λέγανε που δεν θυμάμαι το επίθετό του, ο Γιουρντάνης ( Ιορδάνης ), ο Γιάννης Κατινάκης ( που μου ενοικίαζε το αμάξι του για μεταφορά του προσωπικού στο έργο) και πολλοί άλλοι που δεν θυμάμαι τα ονόματά τους, εξαίρετα παιδιά, εργατικοί άνθρωποι, φίλοι και μπεσαλήδες, και ευχαριστημένος και γελώντας μέχρι τα αυτιά μου τους είπα:
-Μάγκες, βρήκα μια πολλή ωραία βίλα!
Αυτομάτως διαπίστωσα ένα «κούμπωμα» στη στάση τους, μια κάποια δυσφορία και κάτι σαν αμηχανία. Τους είδα να ανταλλάσσουν αμήχανες ματιές, το Πουζανί μάλιστα με κοίταξε κάπως ιδιαίτερα κα έπνιξε ένα πονηρό χαμογελάκι. .
Είδα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά και για να μου δοθεί χρόνος να καταλάβω τι συμβαίνει προσπάθησα να τους εξηγήσω τα πλεονεκτήματα της κατ’ ευφημισμό  βίλας που είχα ενοικιάσει, λέγοντάς τους και το όνομα του ιδιοκτήτη (Παπαηλίας αν θυμάμαι καλά), ότι είναι στον πάνω όροφο, ότι έχει εξαίρετη θέα κλπ, μελετώντας ταυτοχρόνως τα πρόσωπά τους για να βγάλω κάποια άκρη. Σεμνοί ανθρώποι, φαίνεται ότι προσπαθούσαν να μην με προσβάλουν. Τέλος πάντων, ύστερα από επιμονή μου, μου λέει το Πουζανί: Μάστορα μην πεις ξανά «βίλα» έξω που θα βγεις, ιδιαίτερα σε καμιά γυναίκα γιατί θα γίνει καμιά παρεξήγηση, μπορεί και να σε χτυπήσει κανείς!
Η εξήγηση; Απλή: Βίλα στην (τότε) τοπική διάλεκτο της Έμπωνα σήμαινε το ανδρικό μόριο!

Αφορμή για τούτο το σημειωματάκι στάθηκε η σημερινή (λαογραφική) ανάρτηση του Μπονιάτη φίλου Σταύρου Κωνσταντάκη η σχετική με το Μαριάκι που τη σταμάτησε κάποιος στο δρόμο (πριν πολλές πολλές δεκαετίες) και τη ρώτησε αν είναι μακριά η βίλα του Κοτσαύτη, και φυσικά έγινε… «το έλα να δεις», γιατί όπως σημειώνει και ο Σταύρος, «βίλα» στην τοπική διάλεκτο της Έμπωνα είχε εντελώς διαφορετική σημασία από την γνωστή.