Ηραία, το κράτος των Ηραιατών στην Αρκαδία.

Τα ίχνη της Ηραίας που αποτελεί τμήμα της Αρκαδίας χάνονται στα βάθη της προϊστορίας, αφού, αν πιστέψουμε τον Αριστοτέλη οι Αρκάδες υπήρχαν στη γη τους προτού ακόμα εμφανιστεί η Σελήνη στον ουρανό γι αυτό και τους λέει προσέληνους. Αλλά και ο Απολλώνιος ο Ρόδιος αναφέρει ότι «όταν δεν υπήρχαν όλα τα περιφερόμενα σώματα στον ουρανό, πριν εμφανιστούν οι φυλές της Δανάης και του Δευκαλίωνα, και υπήρχαν μόνο οι Αρκάδες, για τους οποίους λεγόταν ότι κατοικούσαν πάνω στα βουνά και τρέφονταν με βελανίδια πριν την ύπαρξη της σελήνης»
Προσέληνους χαρακτηρίζει τους Αρκάδες και ο Παυσανίας όταν πέρασε από την Ηραία το 176 π χ.

Οικιστής της είναι ο Ηραιεύς ένας από τους 50 γιους τού μυθικού βασιλιά της Αρκαδίας Λυκάονα, του γιου τού Πελασγού.

Τελευταία γεωγραφική ενότητα της Ηραίας ήταν ο πρώην ομώνυμος δήμος με 18 χωριά – δημοτικά διαμερίσματα στο δυτικό τμήμα του νομού Αρκαδίας στο τρίγωνο Αλφειός ποταμός – Λάδωνας και τη νοητή γραμμή που σχηματίζουν τα χωριά Αετορράχη Κοκκινοράχη Σέρβου Λυκούρεση Αράχωβα Ράφτης και Κοκορά που σήμερα διοικητικά υπάγονται στον δήμο Γορτυνίας με έδρα τη Δημητσάνα.

Παλαιότερα η Ηραία ήταν κράτος με αίγλη και οικονομική ευμάρεια που τα όριά του εκτείνονταν σε μια περιοχή από τα όρια της Μεγαλόπολης προς τα νότια, την Τουθόα (κοντά στα Τρόπαια ) προς τα βόρεια, και μέχρι τον Ερύμανθο στα όρια Αρκαδίας – Ηλείας προς τα δυτικά. Πρωτεύουσα του κράτους των Ηραιατών ήταν η Ηραία που βρισκόταν κοντά στο σημερινό χωριό Αγιάννης και στο Αναζήρι στις όχθες σχεδόν του Αλφειού στη δυτική Αρκαδία, και οι ιστορικοί λένε πως το κράτος των Ηραιατών ήκμασε κατά περιόδους από τον 7ο έως τον 3ο π χ αιώνα.

. Υπήρξε παράλληλα η Ηραία και σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος αφού από εκεί περνούσε η Ε’ Μυκηναϊκή Οδός (οδηγούσε και στη Λακωνία) που συνέδεε το Άργος με την Ολυμπία, ενώ διερχόταν εκεί και η αμαξιτή οδός που κατά την ρωμαϊκή εποχή συνέδεε την Μεγαλόπολη με την Ολυμπία, και γενικά από την Ηραία αραδιάζανε οι αθλητές που από διάφορα μέρη και μέσω Αρκαδίας συνέρρεαν στην αρχαία Ολυμπία και στο Λύκαιον, το ιερό όρος των Αρκάδων που κι εκεί γίνονταν αθλητικοί αγώνες.

Αξίζει να αναφέρουμε εδώ πως κατά την εποχή της ακμής του κράτους των Ηραιατών ανεδείχθησαν και 7 Ολυμιονίκες.
Κατά την εποχή του Σόλωνος (572 π.χ) το κράτος των Ηραιατών είχε συνάψει εκατονταετή Συνθήκη Ειρήνης με τους γείτονές του Ηλείους, και το 550 πχ έκοψε και το πρώτο αρκαδικό νόμισμα..Ο Πολύβιος μας πληροφορεί πως όταν κατά τον συμμαχικό πόλεμο κατέβηκε στην Πελοπόννησο ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος ο Ε΄ για να βοηθήσει τους Αχαιούς που τους καταλήστευαν οι Αιτωλοί με τις επιδρομές τους (219 π χ), ήρθε στην Ηραία που την αγαπούσε και στην αγορά της πούλησε τη λεία και τα λάφυρα. Ακόμα, προτού αναχωρήσει από την περιοχή επισκεύασε τη μεγάλη γέφυρα στον Αλφειό που ένωνε (και ενώνει) την Ηραία με την Ηλεία ανάμεσα στο σημερινό Αναζήρι και το χωριό Σέκουλα.

Ο Παυσανίας επίσης στα Αρκαδικά του μας πληροφορεί πως στην Ηραία είχαν χτιστεί ναοί για τον Διόνυσο την Ήρα και τον Πάνα τον θεό των Αρκάδων, ενώ περικαλλείς αγορές και δενδροφυτευμένοι δρόμοι κοσμούσαν και διέσχιζαν την ωραία πόλη. Αναφέρεται ακόμα και στον πρώτο Ολυμπιονίκη με όπλα που ήταν ο Ηραιάτης Δαμάρετος.
Το κράτος των Ηραιατών ήταν μέλος της Αρκαδικής Ομοσπονδίας γνωστής ως Κοινόν των Αρκάδων αλλά μετά την διάλυσή της συμμάχησε με τη Σπάρτη και μαζί της σε σημαντικές μάχες νίκησε τους Αργείους, τους Μαντινείς και τους Ηλείους.

Δεν συμμετείχε στην υπό τον Επαμεινώνδα ίδρυση από 40 Αρκαδικές πόλεις της Μεγαλόπολης το 370 π χ που ιδρύθηκε για να αναχαιτίσει τις επιθέσεις των Σπαρτιατών κατά της Αρκαδίας αλλά ενίσχυσε τους Σπαρτιάτες στις επιθέσεις εναντίον της, γι αυτό και όταν απεσύρθησαν οι Σπαρτιάτες το 369 π χ οι Αρκάδες επετέθησαν εναντίον της Ηραίας και την κατέστρεψαν.

Επανέκαμψε κάπως κατά τις επόμενες δεκαετίες, έγινε μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας το 240 π χ αλλά σταδιακά γνώρισε τη φθορά και την εγκατάλειψη μετά την επικράτηση των Ρωμαίων (146 π χ), και παρόλο που βρισκόταν σε παρακμή η Ηραία πραγματοποιεί κοπή νομισμάτων και στα ρωμαϊκά χρόνια ( αφού διέθετε το νομισματοκοπείο της) και αναφέρεται εκείνη την εποχή ως «τόπος με ωραίες επαύλεις ευπόρων πολιτών παρά τον Αλφειό».

Οι εύφορες παραποτάμιες κοιλάδες του Αλφειού και του Λάδωνα που κατά την ιστορική διαδρομή της Ηραίας έθρεψαν γενιές και γενιές, κι ενώ συνορεύουν με τα μισά σχεδόν χωριά της ερημώνουν σιγά σιγά και εγκαταλείπονται – ακόμα και τις ελιές παρατάνε πολλοί – και καμιά σοβαρή γεωργική δραστηριότητα δεν παρατηρείται πλέον εκεί.