Τα ποτάμια μας

 

 Δεν μπορώ, κάθε φορά που ταξιδεύω από Αρκαδία προς Ηλεία και Αχαΐα, θα σταματήσω για προσκύνημα στα θεϊκά ποτάμια μας. Στον Αλφειό, το Λάδωνα τον Ερύμανθο. Δεν υπάρχει περίπτωση να μην σταματήσω πάνω στα  γεφύρια τους. Λες κι έχουμε κανονίσει συνάντηση να πούμε τα δικά μας. Να τους εκφράσω την αγάπη και το θαυμασμό μου και να μου ανταποδώσουν χαρούμενα μηνύματα .

Λέω θεϊκά τα ποτάμια μας, γιατί από πολύ παλιά, από τους Μυθικούς χρόνους, οι Έλληνες τα θεωρούσαν θεούς ή παιδιά των θεών. Θεοί, θεές και όμορφες θεραπαινίδες τους κυνηγούσαν στα παρόχθια δάση τους ή λούζονταν στα δροσερά νερά τους, και είναι γεμάτα από θρύλους, ιστορία,  και θεϊκές ερωτικές ιστορίες.

Ξεκινώντας από εδώ, από την ορεινή Ηραία στη Γορτυνία  για Αχαΐα ή Ηλεία, και προτού βγούμε από την Αρκαδία, το πρώτο αντάμωμα, η πρώτη συνάντηση είναι με τον ποταμό Λάδωνα τον μεγαλύτερο παραπόταμο του Αλφειού, στη γέφυρα που ενώνει την κάτω Ηραία με την Εθνική οδό Τρίπολης – Λαγκαδίων – Αρχαίας Ολυμπίας, στη Γέφυρα Κοκλαμά όπως είναι γνωστή. Αρκαδικό κατ’ εξοχήν ποτάμι ο Λάδωνας που πηγάζει στα σύνορα Αχαΐας – Αρκαδίας στα νοτιοδυτικά του Χελμού, κοντά στα χωριά Λυκούρια και Παγκράτι, ύστερα από διαδρομή 70 περίπου χιλιομέτρων στην κεντρική Πελοπόννησο με ροή από το Μαίναλο και τα Αροάνια, χύνεται στον Αλφειό.Αν πιάσεις κουβέντα με τούτο το ποτάμι, θα έχει να σου πει πολλά για έρωτες θνητών και αθανάτων, για θεούς, θεές και όμορφες Νύμφες που κυνηγούσαν και λούζονταν στα νερά του. 

Λάδωνας     η γέφυρα στο Τουμπίτσι Γορτυνίας

 Θα σου μιλήσει για τον τραγοπόδαρο Πάνα, τον Θεό των Αρκάδων, προστάτη των γεωργών της Αρκαδίας, των κτηνοτρόφων, των ψαράδων και πολλών άλλων, που συνήθιζε να περιφέρεται στις κατάφυτες και σκιερές πλαγιές του παίζοντας τον περίφημο αυλό του – ιερό του Πάνα (Πανός) βρήκε ο Παυσανίας εδώ στην αρχαία Ηραία κατά τον 2^ο.  μ. χ. αιώνα. Θα σου μιλήσει πιθανόν και για την ωραία Νύμφη  Σύριγγα, που για να την γλιτώσει ο Λάδωνας από τον Πάνα που την αγαπούσε και δεν την άφηνε σε χλωρό κλαρί, την μεταμόρφωσε σε καλαμιά. Θα σου μιλήσει  για τον Άρη, τη θεά Δήμητρα, την Αφροδίτη, την Αρτέμιδα που κυνηγούσαν στα παρόχθια δάση του και κολυμπούσαν στα δροσερά νερά του.Θα σου μιλήσει πιθανόν για τα χρυσά Μήλα των Εσπερίδων στο δένδρο της ζωής που τα φύλαγε ως υπερμεγέθης δράκοντας κατά τη Μυθολογία μας πάντα, ή ως ένα τεράστιο φίδι.

Οι πηγές του Λάδωνα

.Θα σου διηγηθεί για τον ερωτευμένο Λεύκιππο το γιο του βασιλιά της Πίσσας Οινόμαου, που προκειμένου να καταφέρει να  πλησιάσει την αγαπημένη του -κόρη του Λάδωνα -ντύθηκε γυναίκα, και που όταν εκείνη και οι θεραπαινίδες της ανακάλυψαν την πλαστοπροσωπία του τον κατέσφαξαν με τα ξιφίδια τους. 

Κι ακόμα, θα σου μιλήσει για τον ερωτύλο θεό Απόλλωνα που κυνηγούσε κι εκείνος την ίδια κόρη, και για να την γλυτώσει, ο ( Θεός κι αυτός) Λάδωνας, της έδωσε τη μορφή του γνωστού φυτού της δόξας και της τιμής, της Δάφνης. Όμορφο φυτό που γίνεται δένδρο (οι παλαιότεροι στο χωριό μου τη λέγανε βάγια) αλλά με την πολύ πικρή γεύση, απόδιωχνε τον Απόλλωνα όταν την πλησίαζε, και γλίτωσε η κόρη, η Δάφνη όπως την ονομάσανε από τότε. Θα σου μιλήσει για τη Μονοβύζα, την Κυρά της Άκοβας, που κάπου 7 – 8 αιώνες πριν 

κι ενώ περνούσε το ποτάμι, «μουλάρωσε» ξαφνικά το άλογό της και σηκώθηκε στα πισινά του πόδια με αποτέλεσμα να βραχεί η μπέρτα της, και ήταν η αιτία να χτίσει η Κυρά - το λένε και το Γεφύρι της Τσυράς – το ομώνυμο Γεφύρι. Θα σου μιλήσει για το φράγμα του Λάδωνα, για το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο που φωτίζει ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής. Έχει να διηγηθεί για αγώνες γενιών και γενιών που ζήσανε από τα νερά του που πότιζαν τα χωράφια τους, για ιστορίες και κατορθώματα – σε εποχές που δεν υπήρχανε γεφύρια – κάποιων που κατάφεραν,  και για άλλους που δεν τα κατάφεραν να περάσουν και παρασύρθηκαν από τα αφρισμένα νερά το
υ, θα θυμηθεί ότι στα χαμηλά, στα παραποτάμια χωριά της Γορτυνίας τον αποκαλούσαν και Ροφιά, θα σου μιλήσει αν θες για πολλά ακόμα που τελειωμό δεν έχουν.

Αφήνοντας το Λάδωνα να συνεχίσει το ταξίδι του και να ενωθεί με τον Αλφειό, λίγο χαμηλότερα, αμέσως μετά τη Γέφυρα μπαίνουμε στου Κοκλαμά και παίρνουμε την Εθνική Οδό Τρίπολη – Λαγκάδια -  Αρχαία Ολυπία – Πύργο. Δεν αργούμε να φθάσουμε στη Γέφυρα του Ερύμανθου, Γέφυρα της Ντοάνας όπως την λέγανε παλιά, τη Γέφυρα δηλαδή του ποταμού Ερύμανθου που αποτελεί εδώ το φυσικό σύνορο μεταξύ Αρκαδίας και Ηλείας.

Ερύμανθος

 Ο ποταμός Ερύμανθος είναι ο δυτικότερος ποταμός της Αρκαδίας με ροή 60 περίπου χιλιομέτρων και πηγάζει στη νοτιοανατολική πλευρά του όρους Ερύμανθος. Στο ξεκίνημά του από τα δυτικά και μέχρι τα Τριπόταμα Αχαΐας, το ποτάμι αποκαλείται Νουσαΐτικο, έχοντας πάρει το όνομα από το χωριό Αστράς Ηλείας, που παλιότερα ονομαζόταν Νούσα. Μέχρι τα Τριπόταμα όπου και συναντώνται τα σύνορα των νομών Ηλείας, Αρκαδίας και Αχαΐας, το ποτάμι κινείται μέσα στο    

νομό Αχαΐας, εκεί όμως  ενώνεται με τα νερά του Αροάνιου, το Λιβαρτζινό ποτάμι που κατεβαίνει από το Χελμό, και του Σειραίου, το Βερτσιώτικο ποτάμι που έρχεται  από το Αφροδίσιο όρος, και συνεχίζει τη διαδρομή του από βορρά προς νότο με νοτιοδυτική κατεύθυνση πάνω στα σύνορα Ηλείας – Αρκαδίας. Η διαδρομή του μέσα από ορεινούς όγκους της Πελοποννήσου όπως του ομώνυμου όρους Ερύμανθος, του Σκιαδοβουνίου, του Αφροδίσιου και της Φολόης με νοτιοδυτική κατεύθυνση, συνεχίζεται εκτός Αχαΐας αποτελώντας για λίγο το σύνορο ανάμεσα στους νομούς Ηλείας και Αρκαδίας. Ενώνεται με τον Αλφειό, στα σύνορα της Αρκαδίας λίγο πιο κάτω από την Ηραία.

 Ερύνμανθος, η Γέφυρα της Ντοάνας.

 Σύμφωνα με μια εκδοχή της ελληνικής Μυθολογίας, ο Ερύμανθος ήταν γιος του Απόλλωνα. Μια άλλη εκδοχή λέει ότι ήταν γιος του βασιλιά της Αρκαδίας Λυκάονα.

Ποτάμιος θεός κι αυτός, έχει πολλά να μας πει για θεούς και θεές όπως ο Παν, η Δήμητρα, η Άρτεμις και άλλοι που κυνηγούσαν αγριογούρουνα και ελάφια ψηλότερα στο βουνό, ή λούζονταν στα δροσερά νερά του. Για το ότι τον «πέτρωσε» η θεά Αρτεμις επειδή την είδε να γυμνή να παίρνει το μπάνιο της στα δροσερά νερά του και ετοιμαζόταν να ενωθεί με τον Άδωνι.

Μπορεί να μας μιλήσει για τους γνωστούς αστερισμούς την Μεγάλη και τη Μικρή Άρκτο. Την Καλλιστώ δηλαδή και τον γιο της τον Αρκά(δα), που σύμφωνα με τη Μυθολογία μας πάντα, ο Αρκάς είδε τη μητέρα του στο δάσος με τη μορφή αρκούδας αλλά με διαύγεια στα μυαλά της, και αποφάσισε να την σκοτώσει. Ο Δίας όμως για να αποφύγει τη μητροκτονία μεταμόρφωσε τον Αρκά σε αρκουδάκι, που πλέον αναγνώρισε τη μάνα του. Φοβούμενος όμως την οργή της Ήρας μεταμόρφωσε μάνα και γιο σε αστερισμούς, και από τότε έχουμε τη Μεγάλη Άρκτο (Καλλιστώ) και τη Μικρή Άρκτο (Αρκάς).

Ο Ερύμανθος έχει να πει πολλά για το όμορφο φυσικό του περιβάλλον, για την πλούσια βλάστηση που οργιάζει στις όχθες του, τα δασιά του τα πλατάνια, τις ιτιές, τις πικροδάφνες και τις κουμαριές, τις λυγαριές και άλλα. Για την ορνιθοπανίδα, του από μικροπούλια μέχρι αρπακτικά που κατεβαίνουν από τα βουνά, για την πλούσια ιχθυοπανίδα του.

Έχει να πει για τον κόσμο που κινούταν και περιδιάβαινε στις παραποτάμιες περιοχές  του ανά τους αιώνες, για τα περίτεχνα πέτρινα γεφύρια που ενώνανε τις όχθες του. Για τα χάνια  που εξυπηρετούσαν τους ταξιδιώτες για φαγητό και ύπνο, για τους νερόμυλους που αλέθανε τα γεννήματα και εξασφαλίζανε το ψωμί του κοσμάκη.

Έχει να πει για τον Ηρακλή και τον Ερυμάνθιο Κάπρο, για τόσα και τόσα άλλα.

 

   Η Γέφυρα του Αλφειού στην Καρύταινα.

 Τον Αλφειό τον συναντάμε όταν από την ορεινή Ηραία ταξιδεύουμε προς Ανδρίτσαινα, Κρέστενα κλπ, με νότια, νοτιοδυτική κατεύθυνση.

Είναι το μεγαλύτερο ποτάμι της Πελοποννήσου με μήκος διαδρομής 116 χιλιόμετρα. Πηγάζει στο Ασεατικό Πεδίο κοντά στο Λεοντάριο της Μεγαλόπολης στους πρόποδες του Ταΰγετου και εκβάλλει  στο Ιόνιο πέλαγος κοντά στο Κατάκολο Ηλείας, ενώ κατά τη διαδρομή του που για ένα μεγάλο διάστημα αποτελεί το φυσικό όριο μεταξύ Αρκαδίας και Ηλείας. Δέχεται τα νερά παραπόταμων και ποταμών όπως ο Ελισσώνας, ο Λούσιος, ο Λάδωνας ο Ερύμανθος και ο  Κλαδέος.

Ερωτικός θεός και όχι μόνο ο Αλφειός, κατ’ εξοχήν Αρκαδικό ποτάμι, στην Αρκαδία λατρευόταν περισσότερο και από τον Δία. Απόγονος  του Ήλιου και της Ρόδου  κατά τον Πλούταρχο , ενώ κατά τον Ησίοδο ήταν γιος του Ωκεανού και της Τηθύος.

Για πολλά μπορεί να μας μιλήσει το ποτάμι, όπως για το ότι στην παρόχθια πόλη Αλίφειρα γεννήθηκε η Αθηνά η θεά της σοφίας και της στρατηγικής του πολέμου (που βγήκε ενήλικη και οπλισμένη από το κεφάλι του Δία), ίσως και για την άλλη εκδοχή ότι στις όχθες του γεννήθηκε ο θεός Διόνυσος από τη Σεμελη και τον Δία., και για το άλλο που λέγεται, ότι στις όχθες του οδήγησε ο Ερμής τα βόδια που έκλεψε από τον Απόλλωνα, και αφού τα έσφαξε τα έψησε και τα μοίρασε σε δώδεκα κομμάτια. Μπορεί να μας μιλήσει και για τον ημίθεο Ηρακλή που εξέτρεψε τα νερά του -  και του Πηνειού μαζί για μία ημέρα -  και καθάρισε το στάβλο του ανεπρόκοπου Αυγεία από την κοπριά των 3.000 βοδιών ξεβρωμίζοντας τον τόπο.

. Θα σας μιλήσει ασφαλώς για τον 19άχρονο βασιλιά της Μακεδονίας τον Φίλιππο τον Ε’ που το 219 π.χ. αφού βοήθησε τους Αχαιούς που τους καταλήστευαν οι Αιτωλοί, ήρθε κα στρατοπέδευσε στην παραποτάμια Ηραία . Προτού αποχωρήσει ο νεαρός βασιλιάς από την περιοχή, πούλησε τα λάφυρα πολέμου στην αγορά της Ηραίας που ανθούσε ακόμα, και επισκεύασε τη Γέφυρα του Αλφειού που ένωνε – και ενώνει – την Αρκαδία με την Ηλεία ανάμεσα στο σημερινό οικισμό Αναζήρι Αρκαδίας  και Σέκουλα Ηλείας. 

Η παλιά Γέφυρα στην Καρύταινα.

Θα μιλήσει ίσως για τον άτυχο έρωτά του με την Άρτεμη τη θεά του κυνηγιού, τη βασίλισσα των βουνών και των δασών, που δεν τον ήθελε και αναγκάστηκε να το χωνέψει και να  δεχτεί την απόρριψη. Δεν ήταν όμως το ίδιο με την Αρέθουσα, Νύμφη και ακόλουθο της Αρτέμιδας που την συνάντησε  μέσα  στα αρκαδικά δάση καθώς κυνηγούσε (κυνηγός κι εκείνη) και την ηράσθη σφόδρα. Της έπεσε από κοντά της όμορφης Νύμφης αλλά εκείνη δεν ενέδιδε και όπου φύγει φύγει .

Η Αρέθουσα πέρασε το Ιόνιο και κάπου εκεί στην Ορτυγία στις Συρακούσες, με τη βοήθεια της θεάς Αρτέμιδας για να γλιτώσει από τον ερωτύλο θεό  μεταμορφώθηκε σε πηγή. Και ο Αλφειός όμως μεταμορφώθηκε σε ποτάμι, και από τότε όπως λέει η μυθολογία μόλις χύνεται στο Ιόνιο γίνεται υποθαλάσσιο ρεύμα και τρέχει  προς τη Σικελία για να ενωθεί με τα νερά της  αγαπημένης του Αρέθουσας.

Θα μας μιλήσει για τις παραποτάμιες περιοχές και την πλούσια και όμορφη κοιλάδα του με τις φυσικές ομορφιές και τα ειδυλλιακά τοπία στα οποία  κατά το πέρασμα των αιώνων γεννήθηκαν και ζήσανε εκατομμύρια άνθρωποι, ανθίσανε και ακμάσανε πολιτισμοί και πόλεις κράτη, όπως το κράτος των Ηραιατών και άλλα, μέχρι που φθάσαμε στο σήμερα, στην εποχή της εγκατάλειψης και ερήμωσης της υπαίθρου

Άφησα τελευταίο το Λούσιο, το δικό μας, το γορτυνιακό ποτάμι, που ξεκινάει από την Αγία Παρασκευή Λαγκαδίων Αρκαδίας όπου αναβλύζουν οι πρώτες πηγές του, και μετά από ροή 27 περίπου χιλιομέτρων σε ένα μοναδικού φυσικού κάλους τοπίο ανάμεσα στα αρκαδικά βουνά που από πολλούς χαρακτηρίζεται ως το Άγιον Όρος της Πελοποννήσου, φορτωμένο με ιστορικά, πολιτισμικά και θρησκευτικά μνημεία που προστατεύονται από το Υπουργείο Πολιτισμού, ενώνεται με τον Αλφειό βορειοδυτικά της Καρύταινας.

 

 Λούσιος

Μυθικό ποτάμι και ο Λούσιος και πιθανόν το πρώτο που θα πει είναι η σχέση του με τον Δία. Όπως είναι γνωστό και κατά την ελληνική Μυθολογία, επειδή ο Κρόνος είχε την κακή συνήθεια να τρώει τα παιδιά του, όταν γεννήθηκε ο Δίας τον έκρυβαν στην Αρκαδία. Ακριβώς εκεί στην Καρκαλού οι νύμφες Αγνώ Θεισόα και Νέδα, κάτω από  τις σκιερές ιτιές και λυγαριές, τις λεύκες και τα δασιά πλατάνια που φύτρωναν στις όχθες του ποταμού, έλουζαν στα κρύα νερά του τον Δία όταν ήταν μωρό, και  φαίνεται ότι από εκεί πήρε ο Λούσιος το όνομά του.

Έχει να διηγηθεί για την Αρχαία Γόρτυνα που άκμασε κατά τον 4^ο π.χ. αιώνα, και ερείπια της υπάρχουν ακόμα στις όχθες του κοντά στον οικισμό Ατσίχολος,

για τον περιηγητή Παυσανία που πέρασε από τα νερά του, και στα «Αρκαδικά» του μας πληροφορεί ότι το ποτάμι μετά τη Γόρτυνα ονομαζόταν Γορτύνιος, και ότι «Γορτύνιος δε προήκει και ες πλέον ψυχρότητος, μάλιστα σε ώρα θέρους». Μας λέει δλδ ότι το ποτάμι είναι πιο παγωμένο κατά το καλοκαίρι.

Ασφαλώς και θα μιλήσει για τα ερείπια της αρχαίας Τεύθιδος πάνω στα οποία και σε υψόμετρο 950 μ. είναι χτισμένη η Δημητσάνα, για τα μοναστήρια και τα ασκηταριά που υπάρχουν στις όχθες του και η ίδρυσή τους χάνεται στα βάθη των αιώνων, για τη Μονή του Φιλοσόφου που ιδρύθηκε το 963, τη Μονή Προδρόμου και άλλα.

 

 Λούσιος, η Μονή Θιλοσόφου.

Έχει να διηγηθεί για τους αλευρόμυλους τις νεροτριβές και τα ταμπάκικα όπου μπορεί κανείς να πάρει μια ιδέα για τις δραστηριότητες  και παλιότερους τρόπους ζωής που εξελίσσονταν στο ποτάμι και γενικότερα στην περιοχή, για  τους μπαρουτόμυλους, που στη διάρκεια του ξεσηκωμού κατά των Τούρκων γράψανε τη δική τους ιστορία παρασκευάζοντας μπαρούτι για τις ανάγκες του Αγώνα. Για το ληνό των Κολοκοτρωναίων που βρίσκεται λίγο ανατολικότερα έξω από τη Μονή των Αιμυαλών και μαρτυρεί το χαμό ύστερα από προδοσία ενός καλόγερου της Μονής την 1η Φλεβάρη του 1806 μιας ομάδας κλεφτών υπό τον Γιάννη Κολοκοτρώνη τον επιλεγόμενο Ζορμπά, αδελφό του αρχηγού της επανάστασης στο Μωρηά. Θα μιλήσει ο Λούσιος για τα 15 γεφύρια που γεφυρώνουν τις όχθες του, για ανθρώπους που έχει πνίξει στα φουσκώματά του, για πολλά ακόμα.