Λάλας - Λαλαίοι

Δεν υπάρχει περίπτωση να διαβάζεις για την επανάσταση του 1821 στην Αρκαδία και στην Ηλεία, και να μην συναντήσεις το χωριό Λάλα και τους κατοίκους του τους Λαλαίους που για τέσσερεις περίπου αιώνες ζήσανε εκεί και διαδραματίσανε πρωταγωνιστικούς ρόλους και δράσεις.Χωριό του δήμου Αρχαίας Ολυμπίας στην ορεινή Ηλεία με 350 περίπου  μόνιμους κατοίκους σήμερα ο Λάλας, ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 2011 οι κάτοικοι ήσαν 554.

                    

  Πρωτοκατοικήθηκε κατά τον 14ο αιώνα από Αλβανούς που προέρχονταν από τα Ακροκεραύνια όρη – Αυλώνα -  σε μια εποχή που η Πελοπόννησος ήταν σχεδόν έρημη, και οι κάτοικοί του ζούσαν από ληστείες και επιδρομές στους κάμπους της Ηλείας εξουσιάζοντας μεγάλη περιοχή από του Λάλα μέχρι τη βορειοανατολική άκρη της Μεσσηνίας στα νότια του Νέδοντα.

Τρεις περίπου αιώνες αργότερα όταν κατά το 1715 αποχώρησαν οι Βενετζάνοι από το Μοριά ο Σουλτάνος έδωσε την Ηλεία τσιφλίκι στους Χοττομαναίους -  τρυφηλή ράτσα που  κύριο μέλημά της ήταν η καλοπέραση και οι απολαύσεις -    και οι Λαλαίοι ανέλαβαν τη φύλαξη και την προστασία τους με ένοπλα τμήματα, αναλαμβάνοντας σιγά σιγά και τις βαριές δουλειές αφού οι αφέντες τους απεχθάνονταν την εργασία. 

Οι Χοττομαναίοι είχαν ανάγκη τους Λαλαίους για να διατηρήσουν τα χτήματά τους, με το πέρασμα του χρόνου αναμείχτηκαν μαζί τους, συμπεθερέψανε και συγγενέψανε, αποχτήσανε οι Λαλαίοι μεγάλα χτήματα και περιουσίες στον κάμπο της Ηλείας, αποχτήσανε και μεγάλη δύναμη στην περιοχή, εξελιχθήκανε σε πραγματικά αφεντικά.

Κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1769 και για να τιμωρήσουν οι Τούρκοι τους Μοραΐτες για την συμμετοχή τους στα Ορλωφικά  φέρανε και εξαπολύσανε  στο Μοριά στίφη Αλβανών μουσουλμάνων, που αρπάζανε, καίγανε και σκοτώνανε μην υπολογίζοντας ούτε το τούρκικο στοιχείο, μέχρι που η ανεξέλεγκτη εγκληματική δράση τους προκάλεσε την αντίδραση της Υψηλής Πύλης. Στάλθηκε ο  Χασάν Τζεσαερλή πασάς, και με τη βοήθεια ακόμα και των Ελλήνων κλεφτών κατάφεραν να τους διώξουν από το Μοριά.

Μερικοί όμως από τούτο το σκυλολόι που γλύτωσαν από το κυνηγητό του Τζεσαερλή και των Ελλήνων κλεφτών, κατέφυγαν στου Λάλα που έγιναν δεκτοί από τους Λαλιώτες και σιγά σιγά ενσωματώθηκαν, γινήκανε μια ράτσα. Από τούτο το ανακάτεμα προέκυψε ένα κράμα επικίνδυνων Τουρκαλβανών που δεν υπολογίζανε ούτε τον πασά της Τρίπολης. Ζούσαν από τις αρπαγές και τις ληστείες, ήσαν καλοί πολεμιστές, περήφανοι, κατά γενική ομολογία τα καλύτερα ντουφέκια  του Μοριά,  περιφρονούσαν τους Τούρκους ενώ χλευάζανε τους Έλληνες θεωρώντας τους σκλάβους από χέρι ( μεταξύ μας τώρα, δεν είχαν και άδικο. Κι αν δεν πλακώνονταν μεταξύ τους οι κοτζαμπάσηδες, κλεφτοκαπεταναίοι κλπ για τη μάσα, πολύ πιθανό να είμαστε ακόμα βιλαέτι των Τούρκων).   Εκτιμούσαν όμως τους αρματωλούς και τους κλέφτες επειδή στηρίζονταν στα άρματά τους και δεν υπολόγιζαν κι αυτοί τους Τούρκους, και είχαν και φιλίες μαζί τους. 

Θ Κολοκοτρώνης.

Γνωστή είναι η αδελφική φιλία του Αλή Φαρμάκη με τον Κολοκοτρώνη, και το ότι Κολοκοτρώνης και Αλή Φαρμάκης σχεδίαζαν να ιδρύσουν ελληνοαλβανικό κράτος στην Πελοπόννησο. Κι ακόμα, όταν το 1808 ο Βελή πασάς ήρθε με 7.000 στρατό από την Τρίπολη και πολιόρκησε τον Αλή Φαρμάκη στον πύργο του, εκείνος έγραψε στον Κολοκοτρώνη για βοήθεια. Κι ο Κολοκοτρώνης ήρθε από τα Εφτάνησα με λίγους συντρόφους του, μπήκαν στον πύργο και πολέμησαν στο πλευρό του.

Χτίσανε ευρύχωρα σπίτια -  φρούρια στου Λάλα αλλά και στην ευρύτερη περιοχή – στο Μοναστηράκι της Γορτυνίας είχε χτίσει τον ισχυρότατο και απόρθητο πύργο του ο Αλή Φαρμάκης -  γίνανε νοικοκυραίοι με περιουσίες, είχαν υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη δικιά τους. Υπολογίζεται ότι λίγο πριν την επανάσταση  ζούσαν στου Λάλα 3.000 τουρκαλβανοί από τους οποίους οι 400 ήσαν ιππείς με αξιόμαχο οπλισμό.

Ο Κωνσταντίνος Μεταξάς που τραυματίστηκε στη μάχη του Λάλα – έγινε πρωθυπουργός αργότερα – γράφει πως οι Λαλαίοι είχαν χίλιους πεντακόσιους οπλοφόρους και τετρακόσιους ιππείς.

Είναι πολύ φυσικό όταν ξέσπασε η ελληνική επανάσταση οι Λαλαίοι να είναι εναντίον της, γιατί επικράτησή της και ίδρυση ελληνικού κράτους σήμαινε το τέλος της κυριαρχίας τους στην περιοχή και απώλεια της περιουσίας τους. Ήδη, κατά την πολιορκία του κάστρου του Χλεμουτσίου από τους Μοραΐτες υπό τον Σισίνι στα τέλη Μαρτίου του 1821, δύναμη 400 Λαλαίων έσπευσε σε βοήθεια των πολιορκημένων ομοθρήσκων τους, και στη θέα τους οι απειροπόλεμοι ακόμα Έλληνες σκορπίσανε και η πολιορκία διαλύθηκε. Αμέσως μετά οι Λαλαίοι λεηλάτησαν και κάψανε την περιοχή σπέρνοντας τον τρόμο και την καταστροφή.

Αρχές Απρίλη 1.000 Λαλαίοι απαιτούν την παράδοση του Πύργου Ηλείας και μόνο 200 ντουφέκια οχυρώνονται στην αφρούρητη πόλι, δίνοντας χρόνο με την αντίστασή τους σε πολλούς αμάχους να κατευθυνθούν προς το Κατάκολο και από εκεί με πλοιάρια να διαπεραιωθούν στη Ζάκυνθο. Όταν ύστερα από 8ωρη πολιορκία οι υπερασπιστές  αποχωρούν, η πόλη λεηλατείται και παραδίδεται στις φλόγες.

Ολόκληρο τον Απρίλιο οι Λαλαίοι επιχειρούσαν επιδρομές στους κάμπους της Ηλείας αρπάζοντας, καίγοντας και καταστρέφοντας.

Στις 24 Απριλίου γνωρίζουν την πρώτη τους ήτα στην Αγουλινίτσα – Επιτάλιο σήμερα – όπου αντιμετωπίζουν την οργανωμένη αντίσταση 200 Ελλήνων, και σε κάποια στιγμή που τους δημιουργείται η υποψία ότι κινδυνεύουν να κυκλωθούν υποχωρούν αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 9 νεκρούς και 13 αιχμαλώτους στους Έλληνες.

Λίγες μέρες αργότερα όμως εξορμούν στα χωριά της Ολυμπίας ρημάζοντας τον τόπο, ξανακάνουν επιδρομή στον Πύργο.

Ο οπλαρχηγός Χαράλαμπος Βιλαέτης που είχε υπηρετήσει στον αγγλικό στρατό στη Ζάκυνθο με το βαθμό του λοχαγού, διείδε τον θανάσιμο κίνδυνο που αποτελούσαν οι Λαλαίοι για την υπόθεση της επανάστασης στο Μοριά και προχώρησε σε αποκλεισμό τους καλώντας σε βοήθεια τους οπλαρχηγούς της περιοχής μεταξύ των οποίων και τους Πλαπουταίους που ηγούντο των Γορτύνιων επαναστατών.

Με 500 Πυργιώτες στήνει στρατόπεδο στο χωριό  Στρέφι κοντά στο Λάλα, ενώ τοποθετεί και μια φρουρά από Πυργιώτες και Ζακυνθινούς στο κοντινό Λατζόι. Στις 10 του Μάη 1000 Λαλαίοι περικυκλώνουν το Λατζόι, ο Βιλαέτης τρέχει με 100 περίπου άνδρες του να ενισχύσει τη μικρή φρουρά, γίνεται αντιληπτός από τους Λαλαίους που καταφέρνουν να τον αποκόψουν από την κύρια δύναμή του και μένει 28 πολεμιστές. Μένουν εκεί και πέφτουν όλοι πολεμώντας. 

Μετά τον ηρωικό θάνατο του Βιλαέτη και των συντρόφων του οι Έλληνες βλέπουν ότι οι Λαλαίοι αποτελούν θανάσιμο κίνδυνο για τον Αγώνα, και αποφασίζουν να τελειώνουν μαζί τους.

Στις 13 του Μάη με εντολή του Κολοκοτρώνη  που φοβόταν μήπως οι Λαλαίοι σπεύσουν σε ενίσχυση της Τριπολιτσάς, 600 Γορτύνιοι υπό τον Γεωργάκη Πλαπούτα, 600 από την Ολυμπία υπό τους Τ. Χριστόπουλο και  Ν.  Ζαριφόπουλο, και 250  από την Κυπαρισσία υπό τον  Κ. Μέλλιο στήσανε στρατόπεδο στη Συκιά 2 ώρες από του Λάλα ενώ ταυτόχρονα κατέφθασαν εκεί και 500 Κεφαλλονίτες και Ζακυνθινοί. Κανονικός στρατός με σημαίες, σάλπιγγες, τύμπανα και κανόνια, και αμέσως φτιάχνει ταμπούρια και χαρακώματα. Καθώς τους βλέπουν οι Λαλαίοι  αρχίζουν να τους ζώνουν τα φίδια. Δείτε πως τα μεταφέρει η δημοτική μας παράδοση:

-Ο βειζουλάγας κάθονταν στον πύργο του στο Λάλα.
Βάνει το κιάλι και κοιτάει, στου Μπέτσι αγναντεύει.
Βλέπει χορούς χορεύουνε, ακούει τραγούδια λένε.
Χορεύουν τα Κολιόπουλα, ο Γιώργης ο Πλαπούτας,
Με τα κουμπούρια διπλαριά, με το σπαθί στο χέρι.
Και μες τη μέση του χορού, χορεύει ο γέρο Κόλλιας,
Με τη σερβάτα στο λαιμό, με το σπαθί στο χέρι,
Και με το χέρι ανέμιζε την άσπρη φουστανέλα,
Την άσπρη σαν τα γάλατα, την κάτασπρη σα χιόνια.
αι τούρθε σαν παράπονο και κάθεται και κλαίει. 

Οι Επτανήσιοι προτείνουν να επιτεθούν αμέσως, οι Γορτύνιοι που θεωρούν ότι έχουν ελλείψεις σε εξοπλισμό θέλουν να περιμένουν να πετύχουν μια καλή ευκαιρία. Στέλνουν οι Επτανήσιοι επιστολή στους Λαλαίους προτείνοντάς τους να αποχωρήσουν ειρηνικά, οι Λαλαίοι που προσπαθούν να κερδίσουν χρόνο περιμένοντας βοήθεια από την Πάτρα απαντούν στέλνοντας «ολίγα κεράσια από του Λάλα και δυο ραβανιά δι αγάπην». Ύστερα από δυο ημέρες ειρωνεύονται τους Επτανήσιους προτείνοντάς τους να αποχωρήσουν εκείνοι, και οι Λαλαίοι υπόσχονται να τους υποστηρίξουν φιλικά.

Δημ Πλαπούτας.

Μετά από αυτή την εξέλιξη στο στρατόπεδο των Ελλήνων καταρτίζουν σχέδιο γενικής επίθεσης κατά του Λάλα από διάφορα σημεία, από κακό συντονισμό όμως στις 9 Ιουνίου ο Πλαπούτας επιτίθεται μόνος του με τους Γορτύνιους. Οι Λαλαίοι αντεπιτίθενται με ισχυρή δύναμη, υποχωρούν οι Γορτύνιοι αφήνοντας 14 νεκρούς από τους οποίους οι 3 Εφτανήσιοι, κα σε εκείνες τις στιγμές λόγω και του ισχυρού καύσωνα ο Πλαπούτας αλλά και από τη στενοχώρια του πιθανόν για την έκβαση της μάχης πεθαίνει από αποπληξία. Και οι Λαλαίοι όμως σε εκείνη τη μάχη χάνουν 60 άνδρες. Επικρατεί κλίμα διάλυσης στο σώμα του Πλαπούτα, και ο Κολοκοτρώνης στέλνει τον αδελφό του τον εμπειροπόλεμο Δημήτρη Πλαπούτα που τους εμψυχώνει. Το ελληνικό στρατόπεδο οργανώνεται πιάνοντας καλύτερες θέσεις όλο και πιο κοντά στου Λάλα κάνοντας ασφυκτική την πολιορκία.

                                    Καταφθάνει και ο Γιουσούφ πασάς από την Πάτρα με 1000 τακτικούς και 300 ιππείς και οι Λαλαίοι με 400 ιππείς κάνουν αντεπίθεση στις ελληνικές θέσεις για να απασχολήσουν τους Έλληνες και να μπορέσει να μπει στο χωριό ανενόχλητη η δύναμη του Γιουσούφ.Χωρίς να χάνει χρόνο ο Γιουσούφ πασάς και οι Λαλαίοι στις 13 του Ιούνη εξαπολύουν γενική αντεπίθεση κατά των ελληνικών θέσεων ρίχνοντας ιδιαίτερο βάρος στην προσπάθεια να τους πάρουν τα κανόνια στου Πούσι, οι Έλληνες πολεμούν γενναία  σώμα με σώμα αναγκάζοντας τους  Τούρκους να υποχωρήσουν αφήνοντας 200 νεκρούς στο πεδίο της μάχης ενώ πέφτουν εκεί και 60 Πελοποννήσιοι και 24 Επτανήσιοι.

Ο Ανδρέας Μεταξάς στη μάχη του Λάλα

Είναι η τελευταία μάχη που δόθηκε με τους Λαλαίους οι οποίοι τη επομένη έφυγαν για την Πάτρα, και παρόλο που κουβαλούσαν  ολόκληρο τος βιός τους, δεν έπεσε ούτε ντουφεκιά εναντίον τους.

Άλλοι ισχυρίζονται ότι μετά τη λήξη της Επανάστασης έφυγαν για την Ανατολή, άλλοι πως σκόρπισαν στα αρβανιτοχώρια, άλλοι πως μετανάστευσαν στον Πλαταμώνα της Μακεδονίας και αργότερα στη Βάρνα της Βουλγαρίας, κλπ.

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι την επομένη της μάχης οι Έλληνες μπήκαν νικητές και κάψανε το έρημο πλέον Λάλα, κάποιοι άλλοι λένε πως την επομένη στις 14 του Ιούνη οι Τούρκοι αφού σουβλίσανε κάποιους αιχμαλώτους που είχαν, βάλανε φωτιά στο χωριό καταστρέφοντας τις περιουσίες τους συστηματικά ώστε να μην μείνει τίποτα στους νικητές, και ύστερα αναχώρησαν για την Πάτρα.

 Πηγές: Εκτός από τη Wikipedia και αμέτρητες ιστοσελίδες που βρίσκεις googlάροντας, από όσο γνωρίζω επειδή τους έχω στη βιβλιοθήκη μου, ο Κολοκοτρώνης, ο Τσερτσέτης, ο Φωτάκος,  ο Φίνλεϊ, ο Ν Πολίτης, ο σερ Thomas Gordon στην Ιστορία του της Ελληνικής Επαναστάσεως, κάνουν εκτενείς αναφορές στο Λάλα και τους Λαλαίους. Υποθέτω όμως πως όλοι σχεδόν οι ιστορικοί που γράφουν για την επανάσταση στην Πελοπόννησο αναφέρονται στο θέμα.

Προσωπικά, το ερέθισμα για μένα για να γράψω τούτο το σημείωμα μου το έδωσε ένα εξαίρετο βιβλίο που έχω στα χέρια μου, το «μικροΜέγα ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΕΪΚΟ -  ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑ»  από τις «εκδόσεις των συναδέλφων» του γνωστού συγγραφέα – ιστοριοδίφη Νίκου Δ. Πλατή, που μέσα στην πλούσια ιστορική ύλη του έχει ένα λήμμα για το Λάλα και ένα για τους Λαλαίους.